Het is een tijd van veel vragen en elkaar bevragen in de culturele sector. De thema’s diversiteit en inclusiviteit staan hoog op de agenda. Vaak wordt mij gevraagd om een advies of mening te geven, omdat ik al zolang werk in de buitenwijken van Amsterdam, en in die van andere steden in Nederland en in het buitenland. Soms denk ik dat ik het antwoord weet en soms merk ik dat de culturele instellingen veel te ingewikkeld in elkaar zitten. Veranderingen doorvoeren vraagt veel van mensen. Van de individuele mens, die de beslissingen moet nemen, maar ook van de organisatie waarin hij werkt. En hoe groter en ‘rijker’ de organisatie, des te ingewikkelder het wordt, lijkt het wel.
In de discussie gaat het dan al heel snel over het HOE. Hoe doen jullie het en HOE bereiken jullie de mensen? Maar eigenlijk zijn we dan al een stap te ver. Want de vraag HOE is eigenlijk pas relevant als je duidelijk het WAAROM voor ogen hebt. En dat is de vraag die veel te vaak wordt overgeslagen. Onder druk van een nieuw overheidsbeleid, van nota’s en regelingen. De steeds terugkerende race om plannen te schrijven is weer begonnen, neemt iedereen in beslag en dan is er geen tijd en ruimte voor deze vraag: het WAAROM.
In een bijeenkomst vroeg ik laatst aan een beleidsmaker van een gerenommeerd museum: Weten jullie eigenlijk wie jullie publiek is over 10 jaar? Hebben jullie dat uitgezocht? Het antwoord was: Nee, daar hebben we geen tijd voor. Tja, dan denk ik: dan wordt het ook moeilijk om je beleid duurzaam te veranderen, hoe graag je dat ook zou willen of moeten doen.
En dan is er de massale trektocht van de grote organisaties naar de wijken buiten de ring. Noem een willekeurige instelling en die gaat een dependance opzetten in Nieuw-West, Amsterdam Noord of Zuidoost. Vraag je door naar wat ze daar dan gaan doen en voor wie, dan blijven de antwoorden uiterst summier: Gewoon, wat we altijd doen en dan voor de mensen daar, toch?
Bij een instelling zeg ik: Wat denken jullie dat jullie betekenen voor deze mensen? Of gaat het alleen om jullie werk te laten zien, publiek turven en wegwezen? Nee, natuurlijk niet riep iedereen, maar wat dan wel daar kwam geen antwoord op.
Ik twijfel. Kun je een bepaald beleid opleggen, hoe goed dat ook bedoeld is en hoe kloppend met de tijdsgeest en het DNA van de stad? Kun je culturele instellingen een bepaalde aanpak, verandering of te volgen beleidslijn opleggen? Aan de andere kant: Dreigt anders niet het gevaar dat we alleen maar een soort “excursies” krijgen van het centrum naar de buitenwijken, zoals iemand het recentelijk bij in Nieuw-West onder woorden bracht.
Vooral in de stadsdelen buiten de ring is het van groot belang dat kunst- en cultuur op een duurzame manier wordt ingebed. Om zodoende mensen de mogelijkheid te geven voor zichzelf hierin een plek te vinden. Een plek die ze nog niet hebben. Als publiek, als deelnemer, of als ambassadeur. Want alleen hierdoor kan een vruchtbare bodem voor de kunstinstellingen ontstaan om de projecten te realiseren die van betekenis zijn voor deze stadsbewoners.
Het toverwoord verbinden wordt al te vaak in verschillende context gebruikt. En ja, wij gebruiken het zelf ook, in ons logo zelfs: ‘ZID verbindt kunst, cultuur en samenleving’. Wat bedoelen we daarmee? Dat kunst en cultuur niet los kunnen staan van de mensen, van het publiek waarvoor het wordt gemaakt. Veel te vaak werd kunst omwille van de kunst gemaakt. Zelfs als de mensen die in de zaal zitten zouden weglopen, gaat de show gewoon door. Gelukkig groeit er steeds meer het besef dat je in contact, in relatie moet staan met degene in de zaal of je museum. En dan bedoel ik niet dat je “kunst voor de massa” moet gaan maken, iets maken wat iedereen leuk vindt, maar je kunt ook niet het publiek volledig negeren.
Wat is de tussenweg? Ga op onderzoek uit, durf echt in contact te treden met je beoogde bezoeker, het publiek dat je wilt bereiken. Neem de tijd om met mensen samen te zijn, voordat je ze als publiek uitnodigt, zoek ook vooral de sleutelfiguren op. Bedenk waarom mensen hun huis uit zouden willen komen voor jou, onderbreken waar ze mee bezig zijn, om naar jouw voorstelling te willen komen of jullie expositie of concert.
De vraag voor de culturele instellingen is dan ook: in welke relatie wil je investeren? Wil je een one-night stand? dan moet je er vooral leuk uitzien, en een snelle babbel hebben. Easy come, easy go. No strings attached. Wil je een relatie van een paar maanden? dan moet je net ietsje meer bieden. Maar zoek je echt een langdurige relatie, dan moet je de diepte in. Dan zou je je oude ik onder de loep moeten durven nemen, jezelf moeten durven transformeren tot een nieuw samenzijn.
Dat geldt voor iedereen, dus ook voor de culturele sector en hun publiek.