Begin april 2019 verscheen er een vreemd bericht op Facebook – Eugenio Barba, de oprichter en directeur van de beroemde theatergroep Odin Teatret, zal het Nordisk Theater Laboratorium gaan verlaten. Met een zekere tegenzin deed ik een poging om op FB meer informatie te vinden. Wat ik kon vinden was in het Italiaans en Spaans en zelfs met de hulp van Google Translate begreep ik niet alles. Ik ging naar de site van Odin Teatret en daar zag ik dezelfde boodschap, evenals de brief van Eugenio Barba waarin hij zijn officiële vertrek bij de directie aankondigde op 31 december 2020. Eugenio Barba, geboren in 1936, zal op dat moment 84 jaar oud zijn. Julia Varley zal in 2020 artistiek leider zijn en een nieuwe directeur zal in 2021 worden benoemd, gekozen door de raad van bestuur van het theater. Daarnaast stond er een brede oproep om te solliciteren. Wat een onduidelijkheid!
Om het allemaal nog mysterieuzer te maken, ontving ik een paar dagen later een e-mail van Eugenio Barba met slechts een enkele zin daarin: Beste Karolina, ik zal op mijn eigen ritmes blijven dansen, hugs Eugenio.
Ik was enigszins opgelucht omdat ik besefte dat er een beslissing was genomen, hoewel het tijdperk van Eugenio Barba nooit zal eindigen, omdat hij zijn kunst steeds verder zal voortzetten.
Hierdoor ging ik nadenken over hoe ik mijn relatie met Eugenio Barba en zijn Odin Teatret – een samenwerking die helemaal aan het begin van mijn carrière als theaterregisseur en -artiest tot stand kwam – het beste kon omschrijven. Een relatie die zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld, die is veranderd en herzien, totdat we de laatste vier jaar in het kader van het European Caravan Next project intensief hebben kunnen samenwerken en we elkaar vaker dan ooit hebben kunnen zien.
Beste Eugenio,
Ik heb er de woorden niet voor om te beschrijven hoe opgetogen ik al die jaren ben geweest om nauw te kunnen samenwerken met jou en je Odin Teatret, hoe ik daardoor werk en geloof in het theater heb kunnen ontwikkelen. Het theater, als een ongelooflijk krachtige, sterk artistieke discipline, zal alle mogelijke media-hypes en vernieuwingen overleven, omdat het het unieke vermogen heeft om een verbinding tot stand te brengen tussen twee individuen: de acteur en de persoon in het publiek. Dit is iets waar ik al vanaf dat ik een kind was in heb geloofd en je hebt me daarin volledig ondersteund.
Gedurende al die jaren dat we elkaar kennen heb ik het werk van het Odin Teatret gevolgd en ik realiseerde me pas onlangs dat ik alles wat ik van theater weet heb geleerd van jou en Odin. Omdat je geen school hebt, geen curriculum of lesmethode, ging het leren zoals bij de oude meesters, door gebruik te maken van mijn eigen creativiteit en de mogelijkheid om die te relateren aan jou werk en ontwikkeling. Introspectie.
In mijn werk beschouw ik theater als een totaalervaring waarin de beelden en de bewegingen, stem en muzikaliteit, de woorden en de energie van de acteur ons deel van die ervaring laten zijn, als acteurs of als publiek. Het theater kan zelfs veel meer zijn dan dat, het biedt ook het vooruitzicht op een ontmoeting met het onbekende, op een interactie die bloeit en doorsijpelt in een stad, een dorp, een land, de planeet. In feite is het netwerken van al diegenen die geloven in menselijk contact de basis van creativiteit. Dat is hoe mijn werk met de gemeenschap tot stand kwam vanuit onze basis in Amsterdam. Het werk bleef zich uitbreiden, tot buiten de landsgrenzen en we hebben honderden mensen met elkaar verbonden via het podium – de artiesten en het publiek. Geloof in de kracht van creatief werk kan mensen en samenlevingen transformeren.
Door ISTA – de International School of Theatre Anthropology – 10 jaar lang te volgen en ervan te leren, van 1995 in Umeå in Zweden tot 2005 in Wroclaw, Polen, heb ik onderdelen van theater, danstechnieken en acteren uit Indonesië, Japan, India, Brazilië en andere niet-Europese landen kunnen halen. Ik heb deze in lijn gebracht met mijn dagelijkse werk in het multiculturele Amsterdam, waar kunstenaars en mensen van over de hele wereld, uit 180 landen, samen op deze kleine plek verblijven.
Het onderzoek naar de mogelijkheden om verschillende niet-westerse theatertechnieken en -ervaringen met elkaar te verbinden heeft ertoe geleid dat mijn eigen theatertaal niet tot één cultuur of expressie behoort, maar juist universeel en internationaal is en op veel plaatsen en in verschillende culturen geplaatst kan worden.
Bij ISTA hadden we de beste professionals zoals de onvergetelijke Sanjukta Panigrahi, grootmeester van de Indiase Odissi-danskunst, Cristina Wistari Formaggia, een meester van de Balinese dans en Augusto Omolu, een meester van de dans van de Orixás uit Brazilië. Ze zijn niet langer onder ons, maar hun werk heeft ons in staat gesteld om een nieuwe mogelijke werkelijkheid te zien, waar oosterse en westerse technieken samen een transformatie ondergaan en een nieuwe vorm van expressie worden – een universele theatertaal die het best te zien is in het Theatrum Mundi project, waar dans, acteerwerk en ongelofelijke muziek een nieuw universum vormen.
ISTA is slechts een van de ontelbare projecten en voorstellingen die het Odin Teatret en het Nordisk Theater Laboratorium hebben gemaakt en die ik al jaren volg. Elke keer als ik het Odin Teatret binnenkom, als ik door de entree ga, voel ik me alsof ik thuiskom: een van mijn drie huizen, Belgrado, Amsterdam en Holstebro. Hoe heerlijk om maar liefst drie plaatsen te hebben om me thuis te voelen!
Ook sta ik elke keer weer verbaasd dat een ander bouwwerk is opgetrokken, een toren of een zomers tafereel. Odin groeit, er wordt voortdurend iets aangepast, het is nooit definitief af, en alles is nieuw, maar met dezelfde esthetiek, natuurlijk en warm, zodat alle gasten van over de hele wereld zich welkom voelen. En altijd alle warme begroetingen van de mensen die hier al jaren werken en het theater als hun tweede huis beschouwen en altijd nieuwe jonge kunstenaars uit verschillende delen van de wereld die onderzoek doen, repeteren, in de residentie verblijven, samenwerken. Odin staat nooit stil en dit is jouw kracht en jouw manier. Er is het onvermoeibare toeren over de hele wereld; ik herinner me nog dat het Transit Festival net was afgelopen en de voorstellingen die naar Zuid-Amerika, China of elders vertrokken werden ingepakt, en dat jij al naar andere plaatsen vloog.
Ik vermoed dat Odin’s Teatret het theater is dat in de meeste landen van de wereld heeft getoerd. Ik heb geen idee of je dat hebt uitgezocht, maar als je dat niet hebt gedaan, dan zou het wel mogelijk zijn, want Odin heeft een enorme onderzoeksafdeling, archieven waarin hard wordt gewerkt aan het vastleggen van Odin’s nalatenschap en verleden, er zijn daar ontelbare studies en dossiers over Odin.
Ik heb altijd geworsteld met het dilemma waarom theater zo’n vergankelijk karakter heeft dat er na een optreden niets meer overblijft, omdat alles wat er overblijft niet een zodanige impressie kan geven als de ervaring van de voorstelling zelf.
Ik denk dat dit de bron is van de angst die dit vertrek bij me opwekt, jouw afscheid als directeur. Ik geloof en ik weet dat er nog veel zal overblijven, dat het zal worden getransformeerd en dat er uit alles iets nieuws zal voortkomen, dat zal voortleven binnen de nieuwe generaties. De angst overvalt me dus en ik denk dat dat niet vreemd is. Hoe is vergankelijkheid te trotseren? Misschien is deze angst volkomen ongegrond, want ik geloof dat bij Odin alles heel goed geregeld en gedetailleerd gepland is. Toch bestaat het theater of het bestaat niet, wordt een show uitgevoerd of niet, maken we er deel van uit of niet. Sommige vragen blijven onbeantwoord, wat blijft is het idee dat het soms nodig is om in een goede uitkomst te geloven.
Dit is waar ik vrede in vind en ik geloof dat Eugenio Barba lang zal blijven dansen, op zijn eigen ritme. Momenteel werk ik met het thema van de Odyssee. In de woorden van Odysseus: Ik wens je een prachtige reis naar jouw Ithaka!
foto Maria Morales