Peter Brook (1925) is een van de belangrijkste regisseurs van de 20e eeuw. Hij heeft in zijn lange carrière het theater wezenlijk veranderd. In zijn laatste interview in Het Parool zei hij tegen Hans Smit ”Journalisten vragen me vaak: ‘Wat is de toekomst van theater?’ Ik heb dan altijd een simpele tegenvraag: ‘Wat is de toekomst van eten?’ Zolang we dat nodig hebben is het er, dat geldt wat mij betreft ook voor het theater.”
Peter Brook, beroemd van zijn boek De lege ruimte (1968) en zijn Théâtre des Bouffes du Nord, vertelt ons dat kunst, en theater in het bijzonder, net zo essentieel is voor de mens als voedsel. Een basisbehoefte dus. Natuurlijk is dat symbolisch bedoeld en wil hij daarmee zeggen dat theater mensen een gevoel van voldoening kan geven, een soort geestelijk hongergevoel kan stillen. En daarmee kan het tevens een gevoel van gemeenschappelijkheid, van samenhorigheid geven. Theater is in staat om de diepgewortelde menselijke thema’s bloot te leggen en ons te laten nadenken over de mogelijkheden, alternatieven en nieuwe perspectieven van ons leven. Theater kan het onzichtbare zichtbaar maken. Kan ons in staat stellen om complexe vraagstukken op een artistieke manier te tonen en te duiden.
Bij ZID worden we vaak gevraagd om maatschappelijke vraagstukken en knelpunten door middel van theater zichtbaar te maken. Samen met de mensen die daarbij betrokken zijn, de ‘ervaringsdeskundigen’, en de mensen die het specifiek aan den lijve ondervinden. Om vervolgens met anderen, mensen die vanuit een andere discipline naar problemen kunnen kijken: kunstenaars, acteurs, videomakers en muzikanten, hieraan een eigen interpretatie te geven.
We kunnen natuurlijk ook gewoon stukken van Shakespeare, van Molière of de Griekse tragedies spelen. Alle kanten van de menselijke aard komen daarin immers aan bod. Maar er zijn mensen die deze westerse klassieken niet kennen. En ook niet de mogelijkheid of de behoefte hebben zich daarin te verdiepen. Die mensen bereiken we door de maatschappelijke thema’s naar nu te halen. Ze in een hedendaagse vorm te gieten, die mensen direct begrijpen en herkennen.
Ik denk terug aan het project Maak je wereld (december 2017), waarin jongeren het onderwerp eenzaamheid bij leeftijdsgenoten zichtbaar maakten. Wat een persoonlijke drive en motivatie werden er zichtbaar en voelbaar op het podium, wanneer de jongeren eigen teksten, songs en video’s op het podium brachten. De acteurs van ZID die tussen de scènes door speelden, vertolkten de dieperliggende problematiek en oorzaken, zoals leven tussen twee culturen, volwassen worden, genderproblematiek. Op die manier was het thema op verschillende niveaus te beleven en naast de autobiografische getuigenissen van de jongeren pakte de presentatie ook een diepere laag. Gezamenlijk probeerden we om een antwoord te vinden op vragen als waarom hebben zoveel jongeren tegenwoordig het gevoel alleen te zijn en wat zou iets aan dat gevoel kunnen veranderen?
Het gebruikmaken van de theatervorm werkte op twee niveaus: Het gaf van heel dichtbij een inkijk in de belevingswereld van jongeren en op een ander niveau bood het de mogelijkheid van verdieping op een bepaald punt.
Als deze twee niveaus bij elkaar komen wordt theater zoals Peter Brook het noemde, als ‘eten’. Zoals voedsel essentieel is voor het menselijk lichaam, zo is theater essentieel voor de menselijke ziel.