A Change is gonna come is een bekend lied van Sam Cooke en een zin die als een mantra overal in het ExploreZ Festival 2021 werd herhaald. Door ons festivalteam, door de makers, de spelers, artiesten en door het publiek.
“Waar willen we naartoe met de kunst en het theater?”, vroegen we keer op keer aan de makers tijdens de gesprekken na de voorstellingen. “Welke rol spelen theater en podiumkunsten in mijn leven?”, vroegen we aan iedereen die kwam kijken, meepraten of onze workshops volgde.
De tijd is rijp voor een radicale switch naar betekenisvolle kunst. Vier weken lang ademde ik mee met het publiek tijdens de voorstellingen, sprak met de mensen en makers na de voorstellingen, liet iedereen iets schrijven op de achterkant van de HOOP?-kaartjes, waarvoor de animo boven verwachting was.
Er borrelde een sfeer van optimisme – en van de behoefte om de ander te ontmoeten. Zowel de uitvoerenden als de toeschouwers werden soms intens geraakt, hadden bewondering voor en interesse in elkaar. Daarom waren de gesprekken zo vreselijk belangrijk. Het moment dat onze voorstelling ‘Het Alfabet van Onzekere Tijden’ was afgelopen in de Vondelkerk, waar iedereen in een grote kring rondom het speelvlak zat, en maar bleef zitten en praten na de voorstelling, was magisch. Voor mij als maker kan ik dus zeggen: we zijn geslaagd. Deze ongewone en fantasierijke voorstelling heeft een diepe relatie met de mensen, het publiek gelegd.
Maar er is meer uit te halen, want de meeste persoonlijke verhalen werden in de voorstellingen theatraal verteld, en de mensen wilden nog meer weten, begrijpen, contact maken met de makers, die vaak komen uit een andere ‘walk of life’ dan zij zelf. Dat zette mij aan het denken, mensen zijn op zoek naar verbinding met het onbekende, naar vergroting van hun eigen wereld, naar het toelaten van iets of iemand die ze eerder niet kenden. En wie waren die mensen, het publiek? Een super mooie mix van alle mogelijke mensen die in Amsterdam en Nederland wonen, theaterpubliek en buurtbewoners, LGBTI communities, vluchtelingen, jongeren en ouderen…het was net alsof ik op het station stond en iedereen voorbij zag komen. En dat stemde mij positief, want daar schuilt voor mij de kracht van kunst en theater in het bijzonder: steeds weer de deuren van onbekende werelden voor elkaar openen. En dat hebben we met ExploreZ Festival 2021 stevig neergezet. Met 16 voorstellingen, de internationale gastvoorstellingen uit Marokko en Servië met jonge makers die hun persoonlijke getuigenis maakten over de wereld zoals zij die zien. Waar de begrippen vorm en esthetiek werden bevraagd en met veel engagement vertoond.
Dat engagement, die betrokkenheid, daar geloof ik in. De tijd is rijp voor verandering van de rol die met name kunst en theater hebben.
Er was een ding dat ontbrak: dat was de aandacht van de pers. De verklaring? De pers van nu kan het gewoon niet plaatsen. Voor een is het te klein en te lokaal, de ander vraagt zich af of dit wel echt kunst is, en voor weer iemand anders past het niet binnen hun opdracht over wie en wat ze moeten schrijven. En sommigen willen hiermee echt niet gestoord worden. De paar recensenten die wel kwamen en schreven, die waren enthousiast en ontroerd. Maar zoals ik al ze: “A Change is Gonna Come”. Zoals de beroemde toneelschrijver Bertolt Brecht zei: “Kunst is geen spiegel om de realiteit weer te geven, maar een hamer om die vorm te geven.” Op naar ExploreZ Festival 2022.
En voor jullie ter inspiratie: theaterregisseur Joy C eindigde zijn Tedx talk ook met de vraag “Can Theatre Change the World?” en met dezelfde woorden als van Brecht. Zie https://youtu.be/PZPz4YNvZIo
