Karolina Spaic
Op een regenachtige dag zit ik met drie oude vriendinnen in het café van een grote boekhandel in het centrum van Belgrado. Recht tegenover de boeken van Albert Einstein, Nikola Tesla en Gabriel Garcia Márquez. Toeval? Hoe lang kennen wij elkaar eigenlijk al?
Op mijn vijftiende, ontmoette ik Ljubica Beljanski Ristić, die als jonge vrouw een bijzondere drama studio leidde met de naam Škozorište. Daar zette ik mijn eerste stappen in de richting van een ander soort theater, een theater dat je zelf maakt en waarmee je je eigen creativiteit ontdekt. Op deze plek is een heel nieuwe generatie kunstenaars gevormd. Het heeft haar sporen nagelaten in de ontwikkeling van drama en het participatief theater in de Balkan op de kaart gezet. Een vorm van theater die niet van bovenaf geleid wordt, maar van jonge makers vraagt actief mee te denken, mee te creëren.
Dijana Milosević ken ik vanaf het begin van onze theaterstudie; ik begon op een theateropleiding in Nederland en zij in Belgrado. In 1985 kwam ze met gezamenlijke vrienden logeren bij mij in Utrecht, op weg naar het Odin Teatret in Denemarken. Het Deense Odin Theater zou later onze gezamenlijke passie worden en onze steeds weer terugkerende ontmoetingsplek. Ik was, nadat ik verschillende theatrale experimenten had uitgevoerd in mijn geboortestad Belgrado, waaraan ik de naam ZID Teatar gegeven had, gaan studeren in Utrecht aan de Academie voor Expressie, destijds een van de bijzonderste scholen van heel Europa. Maar al snel ontdekte ik Odin Teatret, een eigenzinnige groep gevestigd in het noorden van Deens Jutland, onder leiding van de Italiaanse regisseur Eugenio Barba en met acteurs uit verschillende landen. Internationaal, authentiek en open. Door de jaren heen kwamen Dijana en ik elkaar regelmatig tegen in het stadje Holstebro, thuishaven van Odin. Dijana vormde in de tussentijd samen met onze vriendin Jadranka Andjelić DAH Teatar en reisde hiermee de wereld over. De laatste keer dat wij elkaar zagen was bij de viering van het 50 jarig bestaan van Odin in juni 2015. Een viering die als internationale samenkomst van talloze theatermensen uit de hele wereld het woord festival oversteeg.
Tatjana Pajović ken ik persoonlijk sinds begin jaren 90, maar onze wegen kruisten elkaar al veel eerder op de balletschool van Belgrado, waar we beiden van kinds af aan op de opleiding zaten. Zij was een uitzonderlijke leerling en danseres. Na een succesvolle balletcarrière werkte ze met een aantal theatergroepen en richtte ze een eigen community theatergroep op: POD Teater. Zo kwamen we elkaar drie jaar geleden weer tegen, op het festival BITEF Poliphony, waar Ljubica onze groepen , ZID en POD, bij elkaar had gebracht in een coproductie en Dijana als gesprekleider bij de voorstelling had gevraagd.
Nu smeden we nieuwe plannen om met onze groepen POD, DAH en ZID samen te gaan werken. De basis voor alles wat wij nu doen is lang geleden gelegd in het bijzondere klimaat van het land dat niet meer bestaat en toen Joegoslavië heette. Een land dat compleet anders was dan alle andere landen. Met een politiek systeem dat ‘socialistische zelfbesturing’ werd genoemd. Ik heb het altijd ervaren als een veilige omgeving, rustig en geordend, waar sociale rust heerste en mensen zich verantwoordelijk voor en betrokken bij de welvaart voelde die er was. Was het een utopie? Bijzonder was dat er geen eenduidige norm was voor hoe je moest zijn. Wij waren eigenlijk alle vier ‘anders’, anders dan anderen, wij waren origineel en creatief. Wij wilden niet meegaan in de mainstream, maar ons eigen pad volgen en dat kon. Zo vonden we elkaar, in onze jeugd, in het theater. En nu in nieuwe plannen, in de 21e eeuw.